Mart Stam
De maat, de juiste maat, de minimale maat
Mart Stam was een Nederlandse architect en meubelontwerper. Hij leefde van 1899 tot 1986. Hij werd geboren in Nederland maar hij trok vaak naar Duitsland. Hij had een nomadisch leven en reisde bijna voortdurend rond. Tijdens het rondreizen maakte hij deel uit van verschillende architecturale projecten en van de redactie van het avant-gardetijdschrift ABC.
Voor Mart Stam was de functionaliteit van zijn gebouwen en meubels heel erg belangrijk. Al zijn ontwerpen moesten nuttig zijn en aangepast aan de behoeften van de mens.
Zijn architectuur
Weissenhofsiedlung in Stuttgart is een belangrijk woonproject dat er kwam na WO I. Het weerspiegelde de belangrijke sociale veranderingen van die tijd. Mart Stam maakte deel uit van het architectenteam onder leiding van Mies van der Rohe en ontwierp twee van de 60 wooneenheden.
Mart Stam gaat er van uit dat het niet alleen de voorwerpen zijn die ons leven moeten vergemakkelijken. Ook onze ruimtes en woningen zijn er om ons te dienen. Daarom zijn de maten van de ruimte afgestemd op de menselijke maten. Enerzijds zijn de ruimtes er om een vanzelfsprekende opeenvolging van handelingen mogelijk te maken. Anderzijds dienen deze ruimtes ervoor om na een drukke dag weer op krachten te komen.
Een voorbeeld van deze afstemming zijn de deuren. De maten van de deuren dienen te passen bij onze lichaamsmaten. Een grote deur voor een gezin met veel grote mensen en een kleine deur voor kleinere mensen. Ook de vensters zijn aangepast om onze behoefte aan licht en lucht te bevredigen.
Mart Stams uitgangspunt was hierin dat de juiste maten voldoen aan onze eisen. Dit uitgangspunt sluit aan bij het minimalisme. Minimalistische architectuur gaat ervan uit dat gebouwen herleid moeten worden tot slechts de noodzakelijke elementen.
Mart Stam verwoordde het als volgt: “Alles wat dit minimale te boven gaat, is ballast en zou ons leven niet eenvoudiger maken, maar moeilijker”.
FOTO WEISENHOFSIEDLUNG TE STUTTGART:
Zijn meubels
Mart Stam ontwierp de eerste achterpootloze, vrijdragende stalen buisstoel. De eerste schets van deze stoel, maakte hij op de achterkant van de huwelijksaankondiging van de schilder Willy Baumeister. Met blauwe stift tekende hij zijn schets neer in het bijzijn van onder andere Mies van der Rohe, een collega architect en meubelontwerper. Zowel Mart Stam als Mies van der Rohe maakten een aantal verschillende en eigen versies van dit eerste ontwerp. Deze werden getoond in de woningen in de Weissenhofsiedlung te Stuttgart.
Stam geraakte nog verwikkeld in een rechtszaak over het patent van de stoel met een andere ontwerper, Marcel Breuer. Uiteindelijk won Stam de rechtszaak en verwierf hij het patent op deze vrijdragende stoel.
Maximizing the audience - Wim Mertens
Zijn visie in zijn verdere leven
Gebouwen moesten voor Stam in de eerste plaats functioneel en uitvoerbaar zijn. Gebouwen moeten ten dienste staan van de mens. Geen wonder dat hij met deze visie terechtkon in de Sovjet-Unie van Stalin, waar hij van 1930 tot 1934 werkte.
Bouwprojecten in Nederland en buitenland
Tussen 1925 en 1928 werkte Stam voor het bureau van Johannes Brinkman en Leendert Van der Vlugt. Zij ontwierpen de nieuwe Van Nellefabriek. De Van Nellefabriek wordt beschouwd als hét voorbeeld van het Nieuwe Bouwen in Nederland. Officieel zijn Brinkman en Van der Vlugt de ontwerpers. Maar omdat Stam meetekende en ook omdat het gebouw veel Russisch-constructivistische karakteristieken bevat, wordt het ontwerp ook wel aan hem toegeschreven. Enkele lijnen in het ontwerp passen dan weer niet in de lijn van Stam, waardoor zijn rol weer betwist wordt. Hoe dan ook: zijn naam en reputatie waren gevestigd.
Daardoor werd hij in 1927 door Mies van der Rohe gevraagd om een bijdrage te leveren aan de Weissenhofsiedlung in Stuttgart (1927). De woningen die Stam er mocht realiseren waren belangrijk voor zijn verdere loopbaan. Door het succes van dit project kreeg hij van Ernst May, stadsbouwmeester van Frankfurt, de opdracht om 1600 woningen te realiseren in de Hellerhofsiedlung (1928-1932). Stam en May konden goed met elkaar opschieten, ze deelden ook hun socialistische overtuigingen. In 1930 trokken ze samen naar de Sovjet-Unie, om daar bij te dragen tot de opbouw van het land na de Russische Revolutie. Stam stond mee aan de ontwerptafel voor nieuwe steden zoals Magnitogorsk. Men stond echter niet echt open voor het functionalisme. In 1934 werd hij daardoor genoodzaakt om terug te keren naar Nederland.
Functionalisme wordt mainstream
Intussen was het functionalisme een 'gewone bouwstijl' geworden in Nederland. Daardoor raakte Stam zijn toonaangevende rol in de architectuur kwijt. Hij realiseerde in de jaren vijftig en zestig nog een aanzienlijke hoeveelheid gebouwen in Nederland, maar deze stonden al niet meer in de belangstelling, nu de Nieuwe Zakelijkheid er een geaccepteerde stroming was geworden.
In 1966 emigreerde hij naar Zwitserland. Zijn rol als architect was uitgespeeld. Hij overleed twintig jaar later in Zürich op 87-jarige leeftijd.
Plattegrond
Noot
Bronnen
Anoniem. (2013). Mart Stam. Geraadpleegd op 20 februari 2014, op http://en.wikipedia.org/wiki/Mart_Stam
Anoniem. (2013). Mart Stam. Geraadpleegd op 17 februari 2014, op http://nl.wikipedia.org/wiki/Mart_Stam
Anoniem. (2013). Minimalisme. Geraadpleegd op 17 februari 2014, op http://nl.wikipedia.org/wiki/Minimalisme_(architectuur)
Gschwind, F. (2002). Weissenhofsiedlung. Geraadpleegd op 17 februari 2014, op http://www.weissenhof2002.de/english/weissenhof.html
Hendel, S. (2013). Mart Stam. Geraadpleegd op 17 februari 2014, op http://fra.archinform.net/arch/378.htm
Heynen, H., Loeckx, A., De Cauter, L. & Van Herck, K. (2010). Mart Stam, De maat, de juiste maat, de minimale maat. Dat is Architectuur.189-190.
Utopia. (2013). Dit is Utopia. Geraadpleegd op 17 februari 2014, op http://www.youtube.com/watch?v=AWSRlN49zU0
Van Hoek, R. & Weessies, R. Mart Stam – archipedia. Geraadpleegd op 28 februari 2014, op http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=831