Y Ticuna
Fywyd syml y llwyth Ticuna!
Cartefi y Ticuna
Mae'r byd ddim yn deall llawer am Llwyth y Ticuna, ond maent yn dod o'r Goedwig Law fwyaf yn y byd, Amasonia. Mae'n ddiwydiant hynod o ddiddorol a wahanol i ni. A dyna pam mae'n mor ddiddorol i ni ddysgu am y llwyth. Y Ticuna, oedd y llwyth cyntaf Indian, i gael ei adnabod gan y byd tu-allan. Rhein yw'r llwyth fwyaf o India sydd yn byw yn y coedwigoedd law. Mae yna lawer o bentrefi, un ohonynt yw Tabertinga. Mae pentref bach yma yn dal 25 teulu, sydd yn rhoi poblogaeth o ond 150. Mae'r teuluoedd yn byw mewn tai, sydd wedi cael ei adeiladu allan o frigau a choedwigoedd, ac mae'r to wedi cael ei adeiladu allan o Dail Palmwydd. Hefyd, mae rhaid bod ei thai wedi cael ei adeiladu ar stiltiau o bren, i stopio dŵr o'r afonydd boddi'r tai.
Beht yw prif cynnyrch bwyd y Ticuna?
Ffermio a physgota*, yw prif gynnyrch bwyd y llwyth. Gyda ffermio, maent yn llosgi rhan o'r goedwig i greu lle am ei ffrwyth a llysiau. Unwaith mae popeth wedi llosgi, mae'r lludw yn ffrwythloni'r tir ac mae'n cael ei defnyddio fel gwrtaith. Yna maent yn ddechrau i blannu ei chynnyrch. Prif gynnyrch y Ticuna yw, Manioc, rydych yn gallu bwyta ffrwyth hyn ar ôl cymryd allan y gwenwyn. Hefyd maent yn tyfu ffrwyth o’r enw Inga, mae hyn yn blasu fel marshmallows, a thu fewn mae rhywbeth sydd yn debyg i afal! Ond, mae gan bawb yn y teulu swydd, mae angen i'r plant chwynnu'r ardd, ac mae rhaid i'r benywod cymryd gofal ar y cynnyrch.
Mae ganddo'r Ticuna ddiet cyfyngedig, llysiau a ffrwythau'r ardd, pysgod a chasglwyd o'r afon. I'r dynion sydd yn gallu fforddio dryll a chwpwl o fwledi, maen nhw yn gallu casglu'r mwnci od. Neu mae'r teuluoedd gyfoethog yn gallu perchen a gwartheg, defnyddio ei laeth ac wedyn defnyddio ei chig. Mae hyn ond mewn ambell bentref.
Mae'r llwyth yn defnyddio proses o’r enw 'System Amaethyddol' (Shifting Cultivation). Mae hyn yn digwydd pob 30 blwyddyn, pryd mae'r tir ffermio yn dod i ben o'i ffrwythlondeb. Ar adeg hyn, mae'r Ticuna yn symud a dechrau eto mewn pentref arall, ar ôl 30 mlynedd arall, maent yn symud nôl. Felly mae llwyth Tabertinga yn berchen a 2 pentref bach. Fel bob llwyth arall Ticuna.
*Paragraff Nesaf
Sut maen't yn dal fwyd?
Mae angen i'r Ticuna, byw ar beth faent yn tyfu a chasglu. Unwaith yr wythnos bydd un o'r dynion uwch, yn mynd allan yn yr 'canoe' sydd wedi cael ei chreu allan o goeden wag, a mynd pysgota. I ddal y pysgod mae yna lawer o wahanol fyrddau, ond y tair isod yw'r rhai mwyaf poblogaeth a syml. Un ohonynt, yw defnyddio llinell pysgota syml. A llusgo trwy'r afon. Un arall yw defnyddio, gwaywffon yn y mannau bas. Byddwch yn taflu at y pysgod, mae hyn yn cymryd llawer o sgil, rydych yn dysgu sut i wneud hyn ar oedran ifanc iawn, barod am y dyfodol. Yr un olaf yw, defnyddio gwenwyn Manioc. Mae'r dull yma hefyd yn cymryd llawer o sgil, yn gyntaf mae rhaid creu arfau bach mewn un rhan o'r afon. Yna, rydych yn gosod y Manioc i mewn i'r dŵr. Mae'r Manioc yn parlysu tagellau'r pysgod. Mae yna wedyn ddwy ford i ddod o hyd i'r pysgod. 1. Bydd y pysgod yn dod i wyneb yr afon, neu byddant nhw'n symud lawr i'r arafu, a bydd aelodau o'r Ticuna yn casglu nhw.
Sut maen't yn dderbyn addysg?
Troddodiadau y Ticuna...
Mae yna un traddodiad sydd yn mynd nôl i ddechrau dyddiau'r Ticuna. Hyn yw, pryd mae'r ferch neu fachgen yn taro glasoed, mae yna ŵyl i ddathlu mynd o blentyn i oedolyn. Yn yr ŵyl, mae pob darn o wallt ar ei phennau yn cael ei thynnu allan er mwyn cael gwared â phechodau o'i phlentyndod.